Geschiedenis

LIEDESELE – LIENSELE - LIEZELE

Liezele is een Frankische zele- stichting. Het is mogelijk een nederzetting op de liede, de helling naar de Molenbeek. De Molenbeek speelt een belangrijke rol doorheen heel de geschiedenis van Liezele. In een oorkonde uit 1139 werd LIENSELE in het Latijns LIENSELLA geschreven. In het dialect zegt men Liezel in het AN als Liezëlë. (2x een doffe ë) Niet ver van de Molenbeek tussen de oorspronkelijke hoven Ten-Broek (nu Hof Ten Broek) en Schemelbert (nu t’ Onzent) op de hoogste plek aan de Verberde Stede werd een Romaanse kerk gebouwd. Naast de kerk werd bij het ombouwen van de brouwerij tot appartementen, het onderste gedeelte van een waterput uit de late 10de- ,vroege 11de eeuw opgegraven. Liezele is minstens even oude als Puurs. Er werden langs de Molenbeek leenhoven opgericht die uitgroeiden tot kastelen: Hof-ten-Broek, Hof Schemelbert, Hof-ter-Bollen en het reeds lang verdwenen Steentje. Zo bezat omstreeks 1150 het Sint-Romboutskapittel een laathof in Liezele. Liezele was een heerlijkheid die tijdens de Middeleeuwen tot 1795 werd beheerd door heel wat illustere kasteelheren met ronkende namen. In de Franse tijd, werden de heerlijkheden afgeschaft en de gemeenten ingevoerd. Oorspronkelijk was Liezele een Onze-Lieve-Vrouwparochie. Liezele werd reeds genoteerd in een lijst van de parochies in 1046. Om verwarring met de parochie van Kalfort, met dezelfde naam, te vermijden werd Liezele een Sint-Jozefparochie. Het belangrijkste gehucht is De Wolf . Het dankt zijn naam aan een bos De Wolvennest die reeds voorkwam in 1606. In die tijd leefden er blijkbaar wolven in onze streken.

DE KERK

De huidige Sint-Jozefkerk was oorspronkelijk een Onze-Lieve-Vrouwkerk in romaanse stijl die in de loop der eeuwen vergrote maar in 1914 door het eigen Belgische leger werd vernield om een vrij zicht te hebben ten zuiden van het fort. De huidige neogotische kerk werd in 1924 heropgebouwd. Ze bevat moderne glasramen van Joz Beeck en een kunstig geïllustreerd Kyriale (liedboek) van 90 cm bij 7 5 cm. Het Gemeentehuis, de pastorie, de gemeenteschool en het schoolhuis voor de hoofdonderwijzer werden door dezelfde architecten ontworpen. In het oud gemeentehuis is nu de koffiebar ‘Oscaaar’, en een schoenmakerij gevestigd.

KASTELEN EN HOEVEN

Kastelen zijn dikwijls ontstaan uit veilige verblijfplaatsen op een motte, op een verhoogde plaats, omgeven door water. Ze ontstonden in de vroege middeleeuwen. Hoeve-uitbating, verbonden aan de kastelen, hebben een groot belang gehad in de economische ontwikkeling van Liezele. Er werd voedsel geproduceerd, het zorgde voor werkgelegenheid, de gronden werden verbeterd en het waterbeheer werd onder controle gehouden.

Hof-ten-Broek: De oudste vermelde eigenaar in 14de eeuw was Gilles Vandenbroke. Ooit was het een hof van plaisantie, een buitenverblijf voor gegoede burgers. Het kende heel wat eigenaars waaronder Jan Frans Basteyns, burgemeester van Liezele van 1831 tot 1862. Het huidig landhuis dateert uit de jaren 1920 en werd gebouwd na de vernieling in de eerste wereldoorlog door Jan Baptist De Boelpaep. Het is nu gekend als feestlocatie Hof-ten-Broek.

Hof-ter-Bollen: De oudste gekende eigenaar in 1474 was Henric Hemelryck, vandaar ook ’t Hof Hemelryck en nog andere namen: Hof-te-Voirde, Hof mette Clooten en Hof-ter-Bollen met ingewerkte bollen aan de ingangspoort. Het hof was gebouwd aan een overgang (een voorde) over de Molenbeek. Ook dit kasteel werd in 1914 vernietigd en pas heropgebouwd in 1938. Het achterliggende bos werd vanaf 1965 verkaveld.

Schemelbert: Het is een verbouwd landhuis uit 1933 op de plaats van een waterslot, ’t Hof metten Blockhuyse . In 1677 vindt men op een kaart de naam Tof ter Schlumenbaut en in 1775 is het vermeld als Schlummenbaert. Het slot kende heel wat illustere bezitters waaronder Alexander-Jozef Rubens, kleinzoon van Peter-Pauwel Rubens. De volkse benaming luidde, vanwege de kikkerconcerten in de grachten: ‘t Vëssekasteël. Door zijn ligging aan een overgang van de Molenbeek kreeg Ferdinand Lecocq in 1635 een vergunning om er een watermolen te bouwen, de voorganger van de huidige nog werkende Molenbeekmolen. In 1947 werd het hof gekocht door vzw Vereniging der Parochiale Werken der Dekenij Puurs. Pastoor Bellmans richtte het in als parochiale residentie met een wandelheem en een speeltuin. In de jaren 1950 raakte de naam Schemelbert ingeburgerd wat ‘schraagbrug’ betekent. Rond 1970 werd het een privé-rusthuis. In 1974 werd het een gezinsvervangend tehuis en kreeg de naam ‘t’ Onzent’, dat uitgroeide tot een opvangtehuis voor mensen met een beperking.

Steentje: (voormalig hof in Liezele). Het Steentje is een verdwenen kasteel tussen Schemelbert en Hof-ter-Bollen. Op een kaart van ca. 1677 vinden we het als Chateau de Lizele. Jacques Uvens, heer van Sint-Laureins-Berchem, liet in de nabijheid een kapelletje bouwen nadat zijn dochter met de hulp van de Heilige Maria op wonderbaarlijke manier genas , ‘het koortskapelletje’. Nu nog vindt men binnenin rond de tralies draadjes en lintjes die de koorts moeten afbinden van een zieke dierbare.

MOLENS IN LIEZELE

In een vermelding van 1635 spreekt men van een windmolen aan de Wolf die verdween in het oorlogsjaar 1914. In hetzelfde jaar kreeg de eigenaar van Schemelbert de toelating om een watermolen te bouwen op de Molenbeek. De molen werd driemaal vernield door brand en een laatste keer herbouwd in 1922, ditmaal met een turbinerad. De molen is beschermd en kan nog altijd malen. In 2016 werd de sluis met vistrap gerestaureerd.

BROUWERIJEN

In Liezele waren ‘De Zevenster’ van Van Milders en ‘De Hert’ van Van Assche actieve brouwerijen. Beide stonden ze onder leiding van burgemeesters met twee politieke strekkingen en een eigen fanfare. De Zevenster zou na de vernieling van het dorp in 1914 niet meer herrijzen. Met de genoten oorlogsschade werd door de familie Van Milders een nieuwe brouwerij gebouwd in Geel. Brouwerij Van Assche kende zijn oorsprong in hoeve Den Hert. Ze brouwden na WO II nog het Ale-succesbier ‘Boum’ en daarna de abdijbieren ‘Vieille-Villers’. Na Van Assche werden er nog een aantal etiketbieren gebrouwen met wisselend succes. In 2003 werd de brouwerij gedeeltelijk afgebroken en kwamen er appartementen in de plaats.

FANFARES SINT-CECILIA EN PRENAALZONEN

Twee brouwerijen dus ook twee fanfares met elk hun aanhang. De eerste maatschappij was deze van de groep van de brouwers Van Milders van ‘De Zevenster’ onder de naam ‘Sint-Cecilia.’ Ze werd opgericht in 1872 door Jan Baptist Van Milders, burgemeester van 1862 tot 1882 en Eugeen van 1904 tot 1920. De maatschappij was van dorpsliberale strekking en gekend onder de bijnaam was ‘De Sloekkers’ (= slokken, vraatzuchtig eten). Doordat de familie Van Milders na de oorlog Liezele verliet, verloor de maatschappij haar voortrekker. In 1890 werd een katholieke muziekmaatschappij opgericht met de eigenaardige naam Prenaalzonen. Haar bijnaam was ‘De Kadodders’, een spotnaam voor ‘de katholieken’. Het was de maatschappij van de concurrenten en van burgemeester Jan Oscar van Assche (van 1921 tot 1935) en later burgemeester Maurice Van Assche (van 1935 tot 1971)

POLITIEK IN LIEZELE

Onderhuidse spanningen in de dorpspolitiek groeide naar een nieuw hoogtepunt in 1970. Burgemeester Van Assche kreeg kandidaat-notaris Jan Dons als tegenhanger. Aanvankelijk won in 1970 de lijst van Van Assche met het nummer 2, met een heel kleine meerderheid 5 tegen 4 zetels. De lijst ‘Nieuw Liezele’, met nummer 1 van Dons ging in beroep wegens beïnvloeding en onregelmatigheden. De Bestendige Deputatie verwierp de klacht maar de Raad van State aanvaardde ze. Bij de herverkiezing in februari 1971 won ‘Nieuw Liezele’ met dezelfde maar omgekeerde verhouding. Deze politieke tweedracht leidde tot heel wat spanningen en ruzies in het meestal rustige Liezele. De fanfare Prenaalzonen splitste in twee maar behielden beide dezelfde naam. Men sprak van ‘Den Een’ of ‘Den Twee’. Ook de school leed onder deze politieke verdeeldheid en zorgde voor familiale- en burenruzies. Het ging zelfs zo ver dat een landbouwer het voetbalveld van de rivaal gedeeltelijk omploegde. Na de fusie van Liezele met Puurs doofde stilaan de innerlijke strijd en keerde de rust terug.

FORT VAN LIEZELE

www.fortengordels.be voor meer details.

De forten en schansen in Klein-Brabant maakten deel uit van de derde verdedigingsgordel rond Antwerpen. Voor de bouw en de aanvoer van materialen werd een spoorlijntje aangelegd van het station van Puurs naar de Molenstraat. Vanaf 1 maart 1913 werden de eerste soldaten ingekwartierd. Tijdens de twee wereldoorlogen waren de forten van weinig belang. Bij het begin van de eerste oorlog werd Liezele door het Belgische leger in brand gestoken en werden de woningen vernield om vanuit het fort over een vrij overzichtsveld te beschikken.

LIEZELE VAN DE KAART

Op 4 augustus 1914 vielen de Duitsers België binnen. De kerklokken werden geluid om het begin van de oorlog aan te kondigen. De forten en schansen waren bij het begin van de oorlog nog niet helemaal afgewerkt en voldeden niet aan de noden van die tijd en aan het geschut dat door de vijand werd gebruikt. Als gevolg van de onverwachte doorbraak van de Duitsers tot Liezele, besliste commandant Fiévez, na goedkeuring van hogerhand, het dorp te vernielen door, in de nacht van 4 op 5 september alle gebouwen, woningen, kerk, gemeentehuis, school en brouwerijen in brand te steken en de muren neer te halen. Meer dan 200 woningen en gebouwen werden vernield. De kastelen, Hof-ten-Broek, Schemelbert en Hof-ter-Bollen deelden in de klappen en de windmolen van de Wolf werd in brand gestoken om te verhinderen dat die door de Duitsers als uitkijkpost zou worden gebruikt. Enkel de schouw van brouwerij ‘De Zevenster’ van Van Milders bleef behouden als richtpunt van op het fort. (Liezele van de kaart) Liezelenaars bleken veerkrachtig en nog tijdens de oorlog werd een noodkerk en noodschool gebouwd aan de huidige Hof ter Bollendreef. Heel wat straatnamen in Liezele verwijzen naar gesneuvelde soldaten uit de eerste wereldoorlog. (Liezele op de kaart) Uitgerekend in de week van de herdenking 100 jaar wapenstilstand werd bij Koninklijk Besluit Liezele het erediploma toegekend van slachtoffer van oorlogsfeiten.

DE GRUWEL VAN WO II

De Tweede Oorlog kwam niet onverwacht. Reeds in 1939 werden militaire eenheden gemobiliseerd. En op 10 mei vielen de Duitsers België binnen. Op 18 mei waren de Duitsers in Liezele en vielen er enkele slachtoffers. Mensen werden opgepakt en via het fort van Breendonk naar Duitse concentratiekampen gevoerd. Heel veel van hen keerden nooit terug. Op 3 september werd Brussel bevrijd en op 4 september moesten de kinderen niet naar school om de bevrijding te vieren. De vreugde was uitbundig maar ging gepaard met afrekeningen ten aanzien van (vermeende) collaborateurs, met woningschennis en vernieling van huisraad en heel veel menselijk leed. Het fort van Liezele werd door durvers geplunderd en gingen aan de haal gingen met al wat bruikbaar en vooral eetbaar was. De Duitsers bleven proberen om met V1- en later V2-raketten Antwerpen en de haven te heroveren. In de omliggende gemeenten vielen en ontploften er een 25-tal maar Liezele bleef gespaard.

DE FUSIE VAN GEMEENTEN

De gemeenten wilden aanvankelijk allemaal zelfstandig blijven maar fusies die reeds een tijdje werden voorbereid kwamen er in 1976. Vier zelfstandige gemeenten met een eigen burgemeester, schepenen en gemeenteraadsleden, in een eigen gemeentehuis: Puurs, Ruisbroek, Breendonk en Liezele, werden één grote gemeente Puurs met toen 14.835 inwoners onder één bestuur. De Vlaamse overheid trachtte op vrijwillige basis tegen 2019 nieuwe fusies te stimuleren. Gemeenten met minder dan 15 000 inwoners werd te klein geacht. Puurs en Sint-Amands beslisten over te gaan tot een vrijwillige fusie, aangemoedigd door een schuldenverlichting van 500 euro per inwoner. Er werd gekozen voor de naam ‘Puurs-Sint-Amands’ en telde ongeveer 26 000 inwoners. Reeds sinds 2017 werd er nauwer samengewerkt bij o.a. het oprichten van een gezamenlijk zorgbedrijf, het delen van gespecialiseerde ambtenaren, sociale huisvesting en scholen. Eerder al werden politie en brandweer samengevoegd tot Politiezone Klein-Brabant en in Brandweerzone Rivierenland. In november 2017 namen de beiden gemeenteraden de definitieve beslissing om te fuseren. Op 1 januari 2019 was ‘Puurs-Sint-Amands’ een feit.

Deze informatie over Liezele werd door Erik Cools verzameld uit het boek van Louis Callaert: ‘Canon van Puurs’ de 50+1 hoogtepunten uit de geschiedenis van Puurs – Kalfort – Breendonk – Liezele – Ruisbroek.’ Een prachtig boek, een aanrader voor wie meer wil weten over de plaatselijke geschiedenis.

De originele pagina over de geschiendenis van Liezele is gearchiveerd en kan u hier terug vinden.